Ղարաբաղի հարցով մեր ազգը կկարողանա պահել իր ներքին միությունը
Posted on June 8, 2001, by admin, under Հարցազրույցներ.
Մամուլի Ազգային Ակումբի հյուրն էր ՀՅԴ Բյուրոյի ներկայացուցիչ ընկ. Հրանտ Մարգարեան:
Մամուլի ասուլիսին ներկայ էին Հայաստանի հանրային հեռուստատեսութեան, Ա1+, Արմենիա, ԱՐ, Պրոմեթեվս եւ Հորիզոն (ԱՄՆ) հեռուստակայանների, Մեդիամաքս, Նոյյան Տապան եւ Արմենպրես լրատվական գործակալությունների, BBC եւ Ազատություն ռադիոկայանների, Առաւոտ, Հայկական Ժամանակ, Երկիր, Հայոց Աշխարհ, Գոլոս Արմենիի թերթերի լրագրողները:
-Նարինե Մկրտչյան (ՄԱԱ-ի նախագահ)- Նախ թույլ տվեք շնորհակալություն հայտնել Հ.Յ.Դ. Բյուրոյի ներկայացուցիչ պրն Հրանտ Մարգարյանին հրավերին արձագանքելու համար: Ցանկանում եմ հայտնել, որ այսօրվա մեր զրույցի թեման հիմնականում առնչվում է Ղարաբաղյան հիմնախնդրին եւ դրանից բխող ներհայաստանյան ու աշխարհաքաղաքական հնարավոր փոփոխություններին: Պրն Մարգարյան, ինչպե՞ս եք գնահատում հիմնահարցերի այս հանգրվանը, խնդրում եմ տալ այս փուլի Ձեր գնահատականները:
-Հր. Մարգարյան – Եթե տվյալ պահի մասին խոսենք, այն ընկալումից, որ ունեմ այս փուլի մասին՝ եղած տեղեկատվությունից, դրսեւորումներից եւ հայտարարություններից, կարելի է եզրակացնել, որ այս նոր հանգրվանում նոր փաթեթը կամ տարբերակը, որ խնդրո առարկա բանակցության նյութ է, մերժված է համարվում Ադրբեջանի կողմից: Սա՝ պահի առումով: Սակայն բնական է, որ, ինչպես անցած 8-9 տարիների ընթացքում, այնպես էլ այս պահին, ճիշտ գնահատումներ կատարելու համար ամբողջական տեղեկատվությունը պակասում է շատ-շատերին: Ասեմ, որ մենք Ղարաբաղի հարցում, որը մենք դիտարկում ենք որպես Հայ Դատի պայքարի մեկ հանգրվան, համարում ենք Միացյալ Հայաստանի համար մղվող պայքար, այս պայքարի ընթացքում մենք միշտ փորձել ենք ունենալ զգոն, զգաստ կեցվածք եւ ճիշտ պահին դրսեւորել այդ կեցվածքը: Մարտի 20-ի Հ.Յ.Դ. Բյուրոյի հայտարարությամբ մենք մեկ անգամ եւս սկզբունքների առումով մեր մոտեցումները հաստատագրեցինք եւ դրանից հետո՝ Հ.Յ.Դ. Բյուրոյի կազմակերպած խորհրդաժողովի մայիսի 14-ի մամլո հաղորդագրությամբ, վերահաստատեցինք մեր մոտեցումները: Ղարաբաղի հարցի առնչությամբ ես կասեմ, որ կան մի շարք մտահոգություններ, որոնք ի սկզբանե ունեցել ենք: Առաջինը, որ ուզում եմ նշել. Ղարաբաղի հարցը այն հարցն է, որով մեր ժողովուրդը, մեր ազգը կարողանա պահել իր ներքին միությունը, միասնականությունը եւ ամուր ու հաստատակամ կեցվածք ցույց տա հարցի նկատմամբ: Այդ միասնականության նախանձախնդիրն ու երաշխավորը առաջին հերթին պիտի լինեն իշխանությունները եւ ապա՝ քաղաքական կուսակցությունները: Ճիշտ այս առումով, մենք կարեւոր ենք համարում, որ հարցը իշխանությունների կողմից, քաղաքական կուսակցությունների կողմից քննության ու խորհրդածության նյութ դառնա, որպեսզի առավելագույն հնարավորությունները ստեղծվեն այդ հարցում ներազգային միակամ, միասնական կեցվածք ցուցաբերելու առումով, եւ, ներազգային իմաստով, վստահության մթնոլորտ ստեղծվի: Կարծում եմ, որ Ղարաբաղի հարցում մի քանի բացթողումներ ենք ունեցել, որոնք պիտի արագ կարգով սրբագրվեն: Առաջինն այն է, որ Ղարաբաղի իշխանությունները վերջապես պիտի Ղարաբաղի գերիշխանությունը հայտարարեն Ղարաբաղի այսօրվա փաստացի սահմանների վրա, որովհետեւ Ղարաբաղի անկախությունը հայտարարվել է ԼՂԻՄ-ի սահմաններում: Երկրորդ, մենք պետք է նույն կարգավիճակը ընձեռենք Ղուբաթլիին եւ Զանգելանին, ինչ որ ունի Լաչինը, որպեսզի ժամանակը կարողանանաք ճիշտ օգտագործել եւ այդ շրջաններում վերաբնակեցման ծրագիր իրականացնենք, որը երկրի այս տնտեսական պայմաններում, հասկանում եմ, գուցե մի քիչ երեւակայական թվա, բայց կարծում եմ՝ համազգային ճիգ ու ջանքով մենք կարող ենք դա իրականացնել: Մյուս ամենակարեւոր հարցը երկրում, ինչպես տարիներ շարունակ մենք ասել ենք, Սահմանադրությամբ ամրագրված Անվտանգության խորհրդի գոյությունն է: Այն Անվտանգության խորհրդի, որը կունենա համապատասխան ինստիտուտ, համակարգ, եւ որը երկրի անվտանգության տեսանկյունից կմոտենա հարցերին, այդ թվում նաեւ Ղարաբաղյան հարցին:
-Պրն Մարգարյան, չնայած Դուք ասում եք, որ դեռեւս ոչ ոք չգիտի, թե վերջին առաջարկն ամբողջապես ինչ է իրենից ներկայացնում, բայց քննադատում եք այն, ինչը ոչ ոք չգիտի:
Հր. Մարգարյան- Շատերս շատ բան գիտենք այն առումով, ինչ որ հրապարակվել է մամուլում: Բայց կրկնում եմ, որ ինձ հայտնի չէ որեւէ փաստաթուղթ, որտեղ ամրագրված լինեն այս նոր փաթեթի տվյալները: Ես չեմ տեսել, չեմ էլ լսել, որ որեւէ մեկը տեսած լինի: Բայց այն, ինչ եղել է մամուլում կամ առանձին պաշտոնատար անձանց արտահայտությունների ու դրանց ենթատեքստի մեջ է դրսեւորվել, որից կարելի էր ինչ որ բան հասկանալ, թույլ էր տալիս առաջին հերթին ճշտել մեր սկզբունքները, այն մոտեցումները, որոնք մենք պիտի ունենանք Ղարաբաղի հարցում: Կոնկրետ որեւէ հարցի հանդեպ դիրքորոշում չենք ցուցաբերել, որովհետեւ հարցը այդ հստակությամբ, պարզությամբ մեր առջեւ դրված չի եղել:
-Եվ երկրորդ հարցը: Դուք ասում եք, որ, փաստորեն, Ալիեւն է մերժել վերջին առաջարկները, իսկ մեր նախագահը կո՞ղմ է այդ առաջարկներին:
-Հր. Մարգարյան – Ես ասացի, որ նոր տարբերակը մերժված է համարվում Ադրբեջանի կողմից: Դա անպայման չի նշանակում մերժում: Ես նման փաստ չունեմ: Բայց երեւույթներն այնպես են ցույց տալիս, որ այդ ընկալումը կարելի է ունենալ: Պաշտոնական հայտարարություններում, առնվազն նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի արտահայտություններում մենք նման փաստի չենք հանդիպել:
–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում տարբեր քաղաքական ուժերի այն հայտարարություններին, թե Ղարաբաղը պետք է մասնակցի բանակցություններին որպես կողմ, եւ Հայաստանը դուրս գա բանակցային գործընթացից:
-Հր. Մարգարյան – Ես հավատում եմ, որ Ղարաբաղի հարցի գործընթացում ղարաբաղյան գործոնը պետք է իսկապես վերաարժեւորվի եւ պետք է իր մասնակցությունն ունենա: Ցավոք սրտի, ընդհանրապես նկատելի է, որ Ղարաբաղը մի քիչ շուքի մեջ է մնացել: Փաստացիորեն բանակցություններին չի մասնակցում, ինչը ճիշտ չէ: Բայց նաեւ նկատելի է պասսիվ վերաբերմունք Ղարաբաղի իշխանությունների կողմից, որը, մեր ազգային ռազմավարության առումով, կարծում եմ, նույնպես ճիշտ չէ: Ղարաբաղյան գործոնը դեր ուներ, կարեւորություն ուներ այս պայքարի մեջ եւ ճիշտ չի, որ գիտակցաբար եւ անգիտակցաբար այս կարեւորությունը անտեսենք եւ նվազեցնենք նրա դերը:
-Դուք ասացիք, որ բացթողումներից է սահմանների ճշտման հարցը: Դուք ո՞ր սահմանները նկատի ունեք:
-Հր. Մարգարյան – Ես հավատում եմ, որ այսօր Ղարաբաղը կարող է իր գերիշխանությունը հաստատել նաեւ այն սահմանների վրա, որը փաստացիորեն ունի: Այլապես, սահմանների հարցի այլ տեսակի արծարծման դեպքում պետք է նշեմ, որ մեր, այսպես կոչված, արեւելյան սահմանները ոչ մի փաստաթղթով սահմանված չեն, հաստատված չեն: Այդ առումով կարելի է պատմական իրավունքը նկատի առնել, կարելի է աշխարհագրական անվտանգության հարցը նկատի ունենալ, տնտեսական հարցերը նկատի ունենալ: Զանազան առումներով կարելի է խնդիր դարձնել սահմանների ճշտման հարցը: Բայց այն, որ այսօր Ղարաբաղի Հանրապետությունը հաստատ սահմաններով հանրապետություն է, եւ դա պետք է ամրագրվի, ինչը կհզորացնի մեր դիրքերը բանակցություններում, այսպես ասած, եւ, մենք չենք տա այն նախանշանը, որ հոգեբանորեն արդեն զիջել ենք ազատագրված տարածքները, որովհետեւ, եթե չենք դիտում որպես Ղարաբաղի Հանրապետության մաս, ապա ի՞նչ են դրանք: Կարծում եմ՝ դա առաջին քայլերից մեկն է, որը մենք պիտի անենք:
-Պրն Մարգարյան, Ձեր դիրքորոշումները՝ կապված Ղարաբաղի հարցի հետ, եւ ներկայիս իշխանությունների՝ զիջումների գնալու ցանկությունները հակասում են իրար, հակադիր բեւեռներում են, եւ ես ուզում եմ մի միամիտ ու անտեղյակ հարց տալ՝ ինչո՞ւ այդ դեպքում նույն կերպ չեք պայքարում իշխանությունների դեմ, ինչպես անում էիք Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի դեմ՝ նրա ՙՊատերա՞զմ, թե՞ խաղաղություն՚ հրապարակումից հետո: Այն էլ այն դեպքում, երբ այժմ արդեն Հայաստանի հարավային սահմանների մասին է խոսք գնում, միջանցք տրամադրելու առումով:
Հր. Մարգարյան- Մենք մեր սկզբունքային դիրքորոշումները բազմաթիվ անգամներ հայտարարել ենք: Ինչպես նախորդ, այնպես էլ այս իշխանությունների օրոք, գտնում ենք, որ կարեւորը երկրի քաղաքական կայունությունն է: Գտնում ենք, որ կայունության խախտման դեպքում մենք, դարձյալ Ղարաբաղի հարցով եւ որպես հետեւանք քաղաքական կայունության խախտման, ունեցել ենք նահանջ: Հենց Ղարաբաղը ունենալու առումով է անհրաժեշտ քաղաքական կայունությունը: Ասեմ, որ այս մոտեցումը մենք ունենալու ենք նաեւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի իշխանության նկատմամբ եւ երբեք չենք հատել դեպի քաղաքական ապակայունացման տանող սահմանը, այլ մենք մեր դիրքորոշուներն ենք հայտնել: Այսօր չգիտենք, թե խոսքը ստույգ ինչին է վերաբերում, եւ այս առումով մեր մտահոգությունը հայտնել ենք: Այս անորոշությունն է, որ պատճառ է դառնում, որ մենք բավարարվենք միայն մեր կեցվածքի հաստատագրումով, եւ հայտարարությամբ ու նաեւ առանձին զրույցների ժամանակ մենք պնդում ենք մեր տեսակետները: Այդքանով, կարծում եմ, անորոշության մեջ եղած խոսակցություններին պատասխանում ենք: Իսկ ինչ վերաբերում է հարավից միջանցք տալու հարցին, դա անընդունելի ենք համարել: Անընդունելի է մի պարզ տրամաբանությամբ. եթե ստորագրվում է խաղաղության պայմանագիր, եւ, այսպես ասած, ապագա Ադրբեջանի ու Հայաստանի միջեւ չի լինելու այլեւս պատերազմական վիճակ, ինչպես ցանկացած երկրների միջեւ տեղի է ունենում հաղորդակցություն, մեկը մյուսի տարածքն օգտագործում է որպես տրանզիտ ճանապարհ, մենք էլ կարող ենք դա անել: Դրա համար հատուկ մասնավոր ճանապարհ տրամադրելու անհրաժեշտություն չի կարող լինել: Այս պարզ տրամաբանությամբ նույնիսկ մերժելի է հարցը: Էլ չեմ խոսում, որ նման պահանջ ներկայացնելը (ինչպես գիտեք՝ Թուրքիայի վարչապետն էլ 2 օր առաջ մամուլում նման պահանջ ներկայացրեց) արդեն ապացույցն է այն բանի, որ ուրեմն մենք չենք գնում կայուն խաղաղության:
Այս հարցերի մասին մենք պարզ հայտարարել ենք, իսկ ինչ վերաբերում է պայքարելուն, ես կարծում եմ, որ երբ այդ պահը գա, եւ մենք անհրաժեշտ համարենք, երբ նման վտանգ տեսնենք, չպետք է կասկածել, որ կուսակցությունը պայքարելու է:
-Դուք իրավացիորեն նշեցիք, որ Ղարաբաղի հարցում քաղաքական ուժերն ու իշխանությունները պիտի միակամ լինեն: Ձեր գնահատմամբ, որքանո՞վ է առկա այդ միակամությունը, եւ արդյո՞ք չկա Ղարաբաղյան հարցի շահարկում դիրքերն ամրապնդել փորձող ուժերի կողմից:
-Հր. Մարգարյան- Ներազգային առումով կան մտահոգիչ երեւույթներ: Ընդհանրապես, նկատելի է փոխադարձ վստահության պակասը: Նկատելի է ընդհանուր նպատակի շուրջ համագործակցելու տրամադրությունների պակասը: Բայց որոնք հաճախ կատարվում են ոչ լուրջ, բայց ոչ առանցքային ուժ ներկայացնող քաղաքական կազմակերպությունների կողմից: Վերջին հաշվով, Ղարաբաղի հարցի առումով խորհրդարանում ներկայացված քաղաքական ուժերի հայտարարությունը բավական առաջընթաց էր, եւ իսկապես, ուզում եմ հավատալ, որ խորհրդարանական քաղաքական ուժերը համախումբ համոզումով ու վճռականությամբ ն ստորագրել այդ հայտարարությունը եւ այդ դիրքերը չեն զիջելու:
Սակայն, մեր կարծիքով, այսօր Հայաստանի քաղաքական կյանքում տեղի են ունենում երեւույթներ, որտեղ մի կողմից այդ երեւույթների ստեղծման մեջ նախ դերակատարություն ունեն իշխանությունները եւ որոշ քաղաքական ուժեր: Վերջապես, Ղարաբաղի հարցով կարելի է հրապարակ իջնել բուն Ղարաբաղի եւ Հայաստանի նկատմամբ մտահոգությամբ, եւ կարելի է նաեւ հրապարակ իջնել այդ հարցը շահարկելու հակաիշխանական պայքարում, կարելի է հրապարակ իջնել նաեւ արտաքին ինչ-որ ուժի պատվերը կատարելու համար: Բայց ես կարծում եմ, որ դարերի ընթացքում, մեր վերջին շրջանի պատմության մեջ այն հաջողությունը, որ ունեցել ենք, եւ որի համար վերջին տասը տարիների ընթացքում մեր ժողովուրդը մեծ գին է վճարել, չպիտի դառնա քաղաքական շահարկման խնդիր: Այդ հարցը չպիտի դառնա պատրվակ կամ պատճառ որեւէ այլ նպատակի համար, եւ այդպես մեր ազգը պիտի կարողանա միասնականություն ցուցաբերել: Այս միասնականությունը պիտի նախաձեռնեն, պիտի ստեղծեն հենց իշխանությունները: Չի կարելի այս հարցում արհամարհել, անտեսել քաղաքական ուժերի կարեւորությունը, նրանց անկեղծ մտահոգությունը, որը անտեղյակության կամ զուտ տեղեկությունների պակասի պատճառով ավելի խորանում ու ծանրանում է: Բայց միեւնույն ժամանակ չի կարելի բացառել նաեւ այն շրջանակների գոյությունը, որոնք կփորձեն հարցն օգտագործել այլ նպատակներով:
-Պրն. Մարգարյան, Դուք նշեցիք Ղուբաթլիի եւ Զանգելանի սահմանների վրա Ղարաբաղի գերակայության խնդիրը:
-Հր. Մարգարյան- Որպես առաջին հանգրվան:
-Իսկ Քարվաճա՞ռը:
-Հր. Մարգարյան – Արդեն ունի: Բնականաբար, մենք մեր հայտարարության մեջ նշել ենք, որ սակարկության առարկա չեն կարող դառնալ Շահումյանի շրջանի եւ Մարտակերտի շրջանի հատվածի բռնագրավված տարածքները:
-Պրն. Մարգարյան, 93-ից ի վեր, երբ միջազգայնացվեց խնդիրը, այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, թե Հայաստանի նախկին եւ ներկա իշխանոությունները անընդհատ հույս են փայփայում, որ Ադրբեջանը կմերժի այս կամ այն առաջարկությունը: Եթե մի օր Ադրբեջանն ընդունի մեզ համար ոչ նպաստավոր առաջարկները, կա՞, գոյություն ունի՞ դրան հակազդելու որեւէ ծրագիր:
-Հ. Մարգարյան – Կարծում եմ՝ եթե այդպիսի բան լինի, կընդվզի ազգը, կընդվզի պետությունը: Հարցը շատ պարզ է: Ղարաբաղի հարցը Ադրբեջանի համար այլ իմաստ ունի, մեզ համար՝ միանգամայն այլ: Մեզ համար դա գոյություն հարց է: Դա Հայաստանի եւ հայ ժողովրդի անվտանգության եւ գոյությունը երաշխավորելու հարց է: Ադրբեջանը, կարծում եմ, արդեն հոգեպես համոզվել է, որ Ղարաբաղը իր տարածքը չէ:
-Քննարկումների ընթացքում չկայի՞ն տարաձայնություններ հարցի վերաբերյալ Ձեր կուսակցության ներսում:
-Հր. Մարգարյան- Ես հասկանում եմ, թե Ձեր հարցն ինչին է անդրադառնում: Ցանկացած հարց, որ քննության է ենթարկվում, բնականաբար կարծիքների տարբերություն էլ է առաջ բերում: Սա շատ բնական է, եւ դրա մեջ ոչ մի սարսափելի բան չկա: Ես զարմանում եմ, որ Ղարաբաղի հարցը նոր հանգրվան է մտել, բայց մնացած կուսակցությունները քննության նյութ չեն դարձնում: Կամ, ուրեմն, լիդերի որոշմամբ են առաջ շարժվում, կամ հարցն իրենց համար կարեւորություն չունի, որ չեն զբաղվում: Իսկ երբ մենք ենք զբաղվում, բնականաբար, տարբեր կարծիքներ են լինում, եւ դա չի նշանակում թե որեւէ պրոբլեմ կա կուսակցության ներսում: Այդպիսի պրոբլեմ մենք չունենք առնվազն Ղարաբաղի հարցում:
-Պրն Մարգարյան, նախապես հայտարարված բանակցությունների Ժնեւյան փուլի հետաձգման մասին տեղեկացանք Երեւանում Կոլեկտիվ անվտանգության պայմանագրի ստորագրումից անմիջապես հետո: Սա պատահական զուգադիպությո՞ւն էր, թե՞ օրինչափություն: Այսինքն՝ կա Հայաստանի վարած արտաքին քաղաքականության մեջ հակադրություն, ինչը նույնպես շահարկվում էր մեր մամուլում:
-Հր. Մարգարյան- Ես տվյալներ չունեմ, որպեսզի նման դատողություններ անեմ: Իմ կարծիքով, Ղարաբաղյան հարցի նկատմամբ կա նաեւ միջազգային ուժերի, տարբեր երկրների շահագրգռվածությունը, որը կարող է համընկնել կամ հակադրվել մեր շահերին: Շահեր, որոնք կարող են բացահայտ արտահայտություն գտնել եւ հրապարակ դուրս գալ, եւ կարող են նաեւ արտահայտություն չգտնել: Համենայնդեպս, կարծում եմ, որ այս բանակցությունների գործընթացի մեջ Իրանի ներգրավումը մեր ազգային շահերից է բխում եւ կարելի է համարել առաջընթաց:
-Դուք ասում եք, թե Ղարաբաղը պիտի հայտարարի իր գերիշխանությունը իր այսօրվա փաստացի սահմանների վրա: Արդյո՞ք դա ավելի չի խորացնի փակուղին:
-Հր. Մարգարյան- Երկու օր առաջ ես մամուլում կարդացի Թուրքիայի վարչապետ Էջեւիթի հայտարարությունը, որն ասում էր, թե Հայաստանը պիտի ետ քաշի իր զորքերը Ղարաբաղից եւ հարավում էլ միջանցք տա Ադրբեջանին ու Նախիջեւանին: Դա խորացնո՞ւմ է փակուղին, թե՞ չի խորացնում: Ես կարծում եմ, որ իմ ասածը Ղարաբաղի գերիշխանության մասին ոչ թե խորացնում է փակուղին, այլ շեշտում է մեր ժողովրդի վճռականությունը՝ ձեռք բերած նվաճումները պահելու, եւ արմապնդում է մեր դիրքերը: Ուղղակի արձանագրում է փաստը, որն այդպես է արդեն 6 տարի շարունակ: Այդ փաստացիությունը պիտի ամրագրվի փաստաթղթով:
–Պրն Մարգարյան, ըստ Ձեզ, ուրեմն չկա՞ն փոխզիջման տարբերակներ:
-Հր. Մարգարյան – Ես կարծում եմ, որ, այնուամենայնիվ, փոխզիջման ձեւեր կան: Ես պարզապես դեմ եմ միակողմանի զիջումներին: Կարծում եմ, որ շատ մեծ երեւակայություն պետք չէ ունենալ, հասկանալու համար, որ այլ ձեւի փոխզիջումներ էլ կան:
-Ո՞րն է փոխզիջումը:
-Հր. Մարգարյան – Օրինակ՝ ազատագրված տարածքների ապառազմականացումը փոխզիջում է:
–Պրն Մարգարյան, նկատի ունենալով ՀՅԴ հեղինակությունը Իրանում, Ձեր այցերը եւ Իրանի ռազմավարական շահերը, հնարավո՞ր է Իրանի իշխանությունների կամ ազդեցիկ շրջանակների հայտարարությունը Իրան-Ղարաբաղ սահմանի պահպանման անհրաժեշտության մասին:
-Հր. Մարգարյան – Ես քիչ առաջ ասացի, որ պակասում են տեղեկությունները մեր իշխանություններից: Այլ երկրների իշխանություններից այդպիսի պայմաններում դժվար թե տեղեկություններ լինեն: Բայց, այնուամենայնիվ, պարզ է, որ Իրանը ունի շահեր, որոնք կարող են համընկնել մեր շահերին: Կարծում եմ, որ Իրանը պիտի ավելի ակտիվ ներկայություն ունենա հենց իր շահերը պաշտպանելու առումով, եւ այստեղ է, որ կարեւոր է, որ նրա դիրքորոշումները լինեն ավելի հստակ ու հրապարակային: Քաղաքականության հստակեցումը՝ թե՛ Ռուսաստանի եւ թե՛ Իրանի կողմից, կարեւոր է այս հանգրվանում:
-Պրն. Մարգարյան զիջումների, կամ փոխզիջումների կողմնակիցները մեզանում, նաեւ ադրբեջանական քարոզչությունը անընդհատ շահարկում են մի կռվան, թե Ադրբեջանը տնտեսապես հզորանում է, իսկ մենք՝ ոչ, եւ, ի վերջո, նա է շահելու հակամարտությունը: Հարցս, թվում է՝ զուտ տնտեսական դաշտին է վերաբերում, բայց եթե նկատի առնենք տնտեսության կարեւորությունը քաղաքական խնդիրների լուծման գործում եւ մեր տնտեսության զարգացման գլխավոր արգելակը՝ կոռուպցիան, ապա սա նաեւ քաղաքական հարց է: Ի՞նչ ծրագրեր ունի կուսակցությանը կոռուպցիայի դեմ պայքարելու:
-Հր. Մարգարյան – Դժբախտաբար, Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական հարցերի վերաբերյալ թեպետ մենք միշտ ունեցել ենք մեր կարծիքը եւ հայտարարել ենք, որ թե՛ նախորդ եւ թե՛ այսօրվա իշխանությունների օրոք վարվող քաղաքականությունը չի համընկնում մեր մոտեցումներին, սակայն զանազան պատճառներով այդ դաշտում մեր պայքարը մի տեսակ երկրորդ պլան է մղվել: Առաջին՝ կա Ղարաբաղի հարցը, եւ երկրորդ՝ Հոկտեմբերի 27-ից հետո երկրում ստեղծված շատ զգայուն վիճակը: Կուզեմ շեշտել, որ Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական վատ պայմանները շատ քիչ են առնչվում Ղարաբաղյան պայքարի եւ Ղարաբաղի հարցի հետեւանքների հետ: Կարծում եմ, որ դա ավելի շատ ունի ներքին պատճառներ: Խորհրդային Միության շատ հանրապետություններ, որ Ղարաբաղի պես պայքար չեն ունեցել, նույնպես տառապում են նույն դժվարություններից: Իսկ մեր երկրում քանի դեռ չկա կոռուպցիայի դեմ ծրագրված, համընդհանուր պայքար, ներազգային, ներերկրային կյանքը չի կարող իրական կայունության հասնել: Կոռուպցիայի տարածուն գոյությունը երկրում անարդարության զգացում է ծնում ցանկացած քաղաքացու մեջ: Իսկ այն քաղաքացին, որն զգում է, որ ինքը անընդհատ անարդարության է ենթակա, չի կարող ազգային, պետական շահերի առաջին գծի վրա կանգնել:
-Ինչպե՞ս եք գնահատում Սամվել Բաբայանի դատավարությունից հետո Ղարաբաղում ստեղծված մթնոլորտը, մանավանդ որ վերջերս լարվածություն նկատվեց Ղարաբաղի իշխանության եւ տեղի դաշնակցական կառույցների միջեւ: Արդյո՞ք, իշխանությունները չեն ձգտում հսկող միայնակ ուժ դառնալ Ղարաբաղում, որպեսզի որեւէ փաստաթուղթ ստորագրելիս չունենան ընդդիմախոսներ:
-Հր. Մարգարյան- Այսպիսի դավադիր բան ես չեմ տեսնում: Բայց կարծում եմ, որ այն ուժերը, որոնք չունեն ժողովրդականություն եւ հենարան ժողովրդի մեջ, արհեստական միջոցների են դիմում եւ անտեղի ու չպատճառաբանված, այս դեպքում՝ իսկապես չպատճառաբանված վախ են զգում կազմակերպված այն ուժից, որը հետապնդում է հստակ նպատակ, հստակ քաղաքականություն ունի եւ հետեւողական է իր քաղաքականության սկզբունքային մոտեցումներում: Ինչ-որ անտեղի վախ են զգում եւ փորձում են այդպիսի միջոցներով հավասարակշռելի դարձնել այդ ուժը: Այդ այլ միջոցները նրանց տանում են անօրինակությունների, տանում են երեւույթների, որոնք կրկնակի են ազդում իրենց չունեցած ժողովրդական հեղինակության վրա: Եվ դա արդեն ստեղծում է համընդհանուր պրոբլեմ: Իհարկե, Ղարաբաղում մեր սոցիալական քաղաքականության հետեւանքով իշխանությունների հետ ունեցած հակասությունները չեն առնչվում Սամվել Բաբայանի հետ: Դա, այսպես ասած, ներղարաբաղյան հարցերի հետ է կապվում, բայց ես հույս ունեմ, որ Ղարաբաղն այն տեղը չէ, որտեղ մենք փորձենք կռիվ ստեղծել, առճակատում ստեղծել: Այն տեղը չէ, որտեղ մենք փորձենք մեր ներքին հարցերը առաջին պլան մղել եւ այնքան լրջացնել, որ վտանգվի մեր պայքարի առաջին գիծը՝ Ղարաբաղը: Ես հուսով եմ, որ այդ հարցերը կվերանան: Այսօր լուրջ պրոբլեմներ չեմ տեսնում: Կարծում եմ, որ պատահած մի երկու բանը արդեն անցյալին են պատկանում, եւ նույնը չի պատահի:
-Դուք ասացիք՝ հեղինակություն չվայելող իշխանությունները վախ են զգում. նկատի ունեք Արկադի Ղուկասյանի՞ վարած քաղաքական կուրսը:
-Հր. Մարգարյան- Դա ընդհանրապես բոլոր պարագաներում էլ կարելի է ընդունել: Այն ուժերը, որոնք չունեն ժողովրդականություն, միշտ փորձում են տարբեր ձեւերով, ոչ ժողովրդական մեթոդներով, սուտ քարոզչության վրա հիմնված հակակշռված տեսնել իրենց դիմաց կանգնած ուժին:
-Դաշնակցությունը տեղյա՞կ է 98 թ. անվտանգության խորհրդի նիստին ներկայացված այդ մաքսիմալ փաստաթղթերին:
-Հր. Մարգարյան- Նախ չգիտենք՝ որքանով է ճիշտ մաքսիմալ կոչել դրանք: Որքանով ես վերջերս մամուլից տեղեկացա՝ դա, իմ կարծիքով, մաքսիմալ չէ: Դա նույնիսկ ինչ-որ իմաստով իր հերթին պարտվողական ծրագիր է: Սա մեկ, երկրորդ՝ երեւույթն ինձ համար անընդունելի է: Այն երեւոյթը, որ ազգային անվտանգության խորհրդում քննարկված ցանկացած հարց, ցանկացած խնդիր, երբ դրսեւորվում է, ես կարծում եմ, այլեւս ինչպե՞ս կարող ենք մենք պահանջել այսօրվա նախագահից, որ դու պիտի ունենաս գործող անվտանգության խորհուրդ, ուր իրենց ներկայացուցչությունը պիտի ունենան ազդեցիկ քաղաքական ուժերը, որովհետեւ այնտեղ պիտի բացվի եւ ամեն ինչ քնության նյութ պիտի դառնա: Ինչի՞ համար ենք անում այդ ամենը: Սա նախկինում էլ է եղել, նոր երեւույթ չէ: Սա լրջության պակաս է: Ես չեմ կարծում, որ մենք սրանով որեւէ էական հարց ենք լուծում, այլ ավելի կարեւոր սկզբունքներ ենք խախտում: Եթե այս երկրում կա մի տեղ, ուր պետք է ինչ-որ բան գաղտնի մնա, դա պիտի անպայման գաղտնի մնա, եթե ազգային անվտանգությանն է վերաբերում: Այնպես որ, այդ փաստաթուղթը մաքսիմալ ծրագիր չի կարող լինել: Ես, ճիշտն ասած, չունեմ փաստ՝ կատարո՞ւմ են, թե՞ չեն կատարում այն: Ենթադրությունների վրա է հիմնված ամեն ինչը: Ես այսօր կարդացի ՙՄետիամաքսի՚ մի փաստաթուղթ, որ Ռոբերտ Քոչարյանը Բելգիայում մի հարցազրույցի ժամանակ հայտարարել է, թե այն, ինչ մենք խոսում ենք Ղարաբաղի վերաբերյալ, անկախության մասին է: Ես չունեմ այնքան տվյալներ, որ վստահ ասեմ՝ գործադրվում է թե ոչ, որքանով է գործադրվում կամ չի գործադրվում:
-Համարում եք, որ դա այդպես էլ գաղտնի՞ պիտի մնա՝ այդ տեղեկատվությունը, արդարացվա՞ծ եք համարում դա:
-Հր. Մարգարյան- Ո՛չ, ընդհակառակը, 99 թվից սկսած մենք պաշտոնապես հայտարարել ենք, նաեւ մամուլի ասուլիսներով, որ Ղարաբաղի հարցը ինչ-որ գործարանի տենդեր չէ, որ գաղտնի պահվի. սա համազգային հարց է, եւ պետք է քաղաքական ուժերը լավատեղյակ լինեն ու, իրենց հերթին, լուրջ մոտեցում ունենան հարցին, եթե անհրաժեշտ է իսկապես գործի հաջողության համար, գաղտնիություն պահպանել:
-Ամերիկյան համանախագահը մատնանշեց, որ պատճառներից մեկը, որով ժնեւյան բանակցությունները հետաձգվեցին, այն է, որ տարածաշրջանի ժողովուրդները պատրաստ չեն լուծմանը. ինչպե՞ս կգնահատեք դա: Երկրորդ հարց. արդյո՞ք Հայաստանի շահերին չի հակասում միջազգային տնտեսական կազմակերպությունների քաղաքականությունը:
-Հր. Մարգարյան- Ես տեղյակ եմ այդ հայտարարությանը, նաեւ ուրիշ հայտարարություններ են եղել: Բնական եմ համարում այն ճիգը, որ գործադրում են համանախագահները՝ չխոստովանելու համար, որ Ադրբեջանի կողմից ինչ-ինչ հարցերում մերժման պատճառով է, որ այս հարցը կասեցվել է: Այն պատճառների մատնանշումը, որ պահը դեռ չի հասունացել կամ ավելի պատրաստված պիտի գնալ, կամ ժողովուրդները պատրաստ չեն, դիվանագիտական պատասխաններ են: Ես չգիտեմ՝ ի՞նչ տեսակի լուծման մասին է խոսքը, որ նաեւ կարողանամ ասել՝ մեր ժողովուրդը պատրա՞ստ է, թե՞ ոչ: Ես կարծում եմ՝ մեր ժողովուրդը թանկ գին է վճարել Ղարաբաղյան պայքարի համար, շատ լավ է գիտակցում, որ իր պետականությունը, ապագան կարող է երաշխավորված տեսնել միայն կայուն, մնայուն խաղաղության մեջ, որը կլինի, եթե երաշխավորված է Ղարաբաղի անվտանգությունն ու խաղաղությունը: Իր պատմության դառը փորձից հետո մեր ժողովուրդն այդ եզրակացությանն արդեն հասել է, եւ հուսամ՝ այն, ինչ մշակվում է, պետք է մշակվի՝ նկատի ունենալով ժողովրդի տրամադրությունը: Բնականաբար, եթե ժողովուրդը ինչ-որ բանի համաձայն չլինի, ով էլ որոշում կայացնի՝ չի կարող իրականացնել:
Երկրորդ հարցին միանշանակ պատասխանել դժվար է, բայց որ այդ քաղաքականությունների, մոտեցումների մեջ կա նաեւ տրամադրություն երկիրը ֆինանսական գաղութի վերածելու՝ կա, եւ դրան պետք է անպայման ընդդիմանալ: Այն, ինչ ես ասում եմ անվտանգության խորհուրդ, նաեւ պիտի երաշխավորի ազգային տնտեսական անվտանգության հարցը, որովհետեւ այսպես բացեիբաց տրվել այդ միջազգային ուժերին, ֆինանսներին եւ օրօրի գերի դառնալ այդ ամբողջին՝ բնականաբար, վատ է: Բայց նաեւ փաստ է, որ այսօր երկիրն այնպիսի տնտեսական վիճակում է, որ չի կարող հեշտ, սահուն դուրս գալ այդ ամենից, եթե չլինեն արտաքին ներդրումներ:
-Անընդհատ շրջանառության մեջ է այն միտքը, որ ինչ-որ քաղաքական ուժեր, այդ թվում նաեւ Դաշնակցությունը, հովանավորչական մթնոլորտ են ստեղծում Նաիրի Հունանյանի շուրջ, ի՞նչ կարծիքի եք նման միտումների մասին:
-Հր. Մարգարյան- Հոկտեմբերի 27-ը իսկապես շատ բան արժեցավ մեր երկրին: Կարծում եմ՝ կազմակերպիչները պարզ է, որ 8 մարդու միայն, քաղաքական գործիչների չէ, որ այս աշխարհից տարան: Նրանք նաեւ սպառնացին իրենց գործողությամբ երկրի անվտանգությունը, լինելությունը: Եվ այսօր, ինչ-որ բաներ մեր կողմն ուղղելով, նոր տեսակի տեռոր են իրականացնում: Ես վստահ եմ, որ իրենք էլ չեն հավատում այն ամենին, ինչ ասում են, որովհետեւ փաստորեն իրենց շատ ավելի լավ ծանոթ են, քան մեզ: Եվ եթե հանկարծ անուղղակի ինչ-որ բան են ուզում զգացնել տալ, կարծում եմ՝ տեռորի մթնոլորտ ստեղծելու մի ավելորդ ճիգ են ուզում անել: Տեղի ունեցածը ոչ միայն ոճրագործություն, այլեւ քաղաքական դավաճանություն է, որովհետեւ մեր լինելության հարցին էին սպառնում, որովհետեւ երկիրը հոկտեմբերի 27-ից հետո շատ ծանր վիճակի մատնվեց եւ կարող էր իր առանցքից դուրս գալ: Այս ամենից հետո ինչպես հասկանալ հարցը, թե որեւէ մեկը կփորձի ոճրագործներին պաշտպանել: Մեր կազմակերպությունը շահագրգռված է եւ պաշտոնապես հայտարարել է, որ մենք ուզում ենք, որ դատարանում, բաց քննության ընթացքում հարցերը պարզաբանվեն մինչեւ վերջ: Եթե կան կազմակերպիչներ՝ բացահատվեն: Համենայնդեպս, այս դատավարության արդյունքը պիտի լինի վստահության վերականգնումը: Վճիռը պիտի վստահություն ներշնչի: Մի շարք դերակատար մարդիկ, դատավարության օրից մինչեւ այսօր շատ-շատ մեծ դերակատարություն ունեցող անձինք, պիտի անկեղծանան եւ խոստովանեն ժողովրդին, թե ինչ տեղի ունեցավ այդ ընթացքում: Ինչպե՞ս եղավ, որ իրար կողքի աշխատում էին, գիտեին իրականությունը, տեղյակ էին քննության գաղտնիքներին, հետո՝ չաշխատեցին: Թափանցիկությունը միակ ելքն է, որը կցրի կասկածի մթնոլորտը, որը կարող է նոր ողբերգության պատճառ դառնալ:
Եթե մտածում են՝ տեռորով վախեցնել, ինչ-որ բան պարտավորեցնել՝ անտեղի է, քանի որ վախեցող չկա:
-Ինչո՞ւ դեմ եղաք հանձնաժողովի ստեղծմանը (հոկտեմբերի 27-ի գործով):
-Հր. Մարգարյան- 1999 Հոկտեմբերի 28-ին, 29-ին մենք ենք դիմել ԱԺ՝ հանձնաժողով ստեղծելու: Մենք դեմ չենք եղել, միայն թե՝ ինչպես կարգն է, պիտի ցանկացած որոշում նախագիծ ունենա, որ իմանաս ինչպես ես քվեարկում. չի կարելի մարդկանց դնել կոճակ սեղմողների տեղ: Ճիշտ չէ՝ մարդկանց տարբեր ձեւերով մղելու նոր սխալների: Սրանից պիտի խուսափեն երկրի ապագայի մասին մտածող մարդիկ: Ինչ վերաբերում է խնդրի բացահայտմանը, մութ ծալքերի բացահայտմանը, այդ առումով ամենից շատ շահագրգռվածը մենք ենք: Որովհետեւ ինչ-որ մի փորձ արվեց դեպի մեզ ուղղել, ուստի շահագրգիռ ենք, որ այդ հարցը մինչեւ վերջ իր ամենայն մանրամասնությամբ բացահայտվի: Բայց դրա համար անհրաժեշտ է, որ մարդիկ, որոնք առաջին օրերին կատարված ամեն ինչին տեղյակ են, դուրս գան եւ բացահայտ խոսեն այս մասին: Ի՞նչ պատահեց, ինչո՞ւ մի 5-6 ամիս հավատում էին բոլորն իրար, եւ կարծես թե հույս կար, որ գործը մինչեւ վերջ կբացահայտվի: Ինչո՞ւ ամեն ինչ վատ զարգացավ, ի՞նչ պատահեց: Այդ վեց ամսվա ընթացքում ի՞նչ կատարվեց: Թող ասեն, մենք իմանանք: Վերջապես, այս ժողովրդին չի կարելի անընդհատ կասկածամտության մեջ պահելով, ահաբեկչական մթնոլորտ ստեղծել: Փորձել մարդկանց կասկածամտության մեջ պահել ու մղել անընդհատ ծայրահեղությունների: Կարծում եմ, Հայաստան աշխարհում ոչ ոք չի կասկածում, որ տեղի ունեցածը հանցագործություն է, նաեւ ազգային դավաճանություն՝ քաղաքական առումով, որովհետեւ երկրի քաղաքական կայունությունը հարցականի տակ էր: Մեր լինելությունն էր հարցականի տակ: Բայց սրա համար բոլորը պետք է պատասխանատու կեցվածք ունենան: Ճիշտ չէ այն մոտեցումը, թե հոկտեմբերի 27-ից հետո թեկուզ ջրհեղեղ լինի:
